OSADA




Jedną ze starożytnych osad słowiańskich nad brzegiem rzeki Warty jest Nowe Miasto. Tutaj drogi łączące starożytne grody Poznań i Kalisz oraz Gniezno i Wrocław przecinały Wartę. Najstarszy znany dokument, to dekret króla Przemysława II z dnia 2 X 1283roku, w którym zawarte są słowa " Civitatem Novam, quam Nikolaus construxit similiter civitatis nostrae Calis assignamus, ut etiam iura iudicaria repetat apud ipsam." ( "Przydzielamy podobnie miastu naszemu Kaliszowi Nowe Miasto, które Mikołaj zbudował, aby także praw sądowych szukało w nim.") Wynika stąd, iż Nowe Miasto istniało w 1283 roku jako miasto ( dla porównania lewobrzeżny Poznań otrzymuje prawa miejskie tylko 30 lat wcześniej, tj. w 1253 roku).


PARAFIA I KOŚCIÓŁ


Fundacja i erekcja parafii miały miejsce prawdopodobnie w latach 1267 - 1282. Okoliczne parafie powstały później. Obecny kościół, murowany w stylu gotyckim, powstał w XV wieku. Jest dużą budowlą murowaną, nieotynkowaną, trójbocznie zamkniętą, oszkarpowaną. Z tego okresu pochodzą: w kruchcie - kropielnica granitowa, późnogotycka; okucia na drzwiach z kruchty do kościoła (późnogotyckie); drzwi z kościoła do zakrystii z zamkiem żelaznym kutym; portal główny z drugiej połowy XV wieku. Najstarsza rzeźba z piaskowca, przedstawiająca Boga Ojca ze zwieńczenia Sakramentarium, datowana jest na rok 1520. ze starych akt wizytacyjnych wiemy, że Eucharystię przechowywano w ścianie przy filarze, obok ołtarza głównego, ( ściana północna). Lekko zamurowaną wnękę odkryto w 1975 roku, przy odkuwaniu tynku w związku z odwilgacaniem kościoła. W latach 1979 - 1980 wnękę tę zamknięto stosownie odtworzoną kratą żelazną. Powyższe Sakramentarium z boku kościoła świadczy o tym, że kościół służył liturgii już przed Soborem Trydenckim, gdy Mszę Świętą odprawiano twarzą do ludu ( od Soboru Trydenckiego aż do Soboru Watykańskiego II Msza Święta odprawiana była tyłem do ludu). Na fasadzie kościoła widoczne są wpływy renesansu ( przypuszczalnie z lat czterdziestych XVI wieku). Kaplicę Świętej Anny nad zakrystią i skarbcem wybudował biskup sufragan kujawski Jan Rozdrażewski w 1593 roku, z wnękami o łukach zwanymi "oślim grzbietem", z laskami w kształcie krzyża. Kaplicę po stronie południowej wybudował Wojciech Rozdrażewski w 1614 roku jako kaplicę Zwiastowania N.M.P. ( od roku 1720 była kaplicą pod wezwaniem Świętego Antoniego, a od roku 1979 znów jest kaplicą Matki Boskiej). Jest otynkowana, u podstawy czworoboczna, u góry ośmioboczna, nakryta kopułą. Tablice erekcyjne: na ścianie zewnętrznej - renesansowa z herbem Doliwa i napisem: " Joannes Rozdrażewski, Dei gratia Episcopus Margaretensis et sufraganeus Vladislaviensis rtc. Anno Domini MDXCIII struxit" , co znaczy " Jan Rozdrażewski, z Bożej łaski biskup margaretański i sufragan włocławski itd. W roku Pańskim 1593 zbudował". Tablica ta odnosi się do kaplicy Świętej Anny, nad zakrystią. Na ścianie wewnętrznej znajduje się kamień w stylu bardziej barokowym, również z herbem Doliwa i napisem: " D.O.M. Virginique Matri Patronae Augustissimae erectum. Anno reparatae salutis MDCXIV", co oznacza "Bogu Najlepszemu i Najświętszemu oraz Dziewicy Matce, Patronce Najprzezacniejszej, w roku naprawionego zbawienia 1614". W herbie znajdują się litery W.R. ( Wojciech Rozdrażewski). Podziemia pod kaplicą południową - spoczywa w nich prawdopodobnie biskup Jan Rozdrażewski w metalowej, rzeźbionej trumnie; dziedziczki z lat 1668 i 1709 - 1711, oraz polegli podczas potyczki z wojskami saskimi w 1734 roku. Zabytków w kościele jest niewiele, w większości zaginęły w czasie ostatniej wojny, w czasie której, kościół został zamieniony na magazyn.


OŁTARZE W KOŚCIELE PARAFIALNYM W NOWYM MIEŚCIE


Nie wiadomo dokładnie, kiedy został postawiony murowany kościół w Nowym Mieście | ( data 1545rok odnosi się prawdopodobnie do końcowych robót, a nie wykluczone, że może nawet do jakiejś poważniejszej reparacji budowlanej, zwłaszcza od strony zachodniej). Znane są daty dotyczące ołtarzy. W Pyzdrach 9 II 1459 roku odnotowano erekcję ołtarzy ku czci Boga w Trójcy Jedynego, Wniebowzięcia N.M.P. , oraz Jana Chrzciciela, Mikołaja wyznawcy oraz Świętej Katarzyny, Doroty, Barbary, Małgorzaty, Agnieszki i Cecylii. Ołtarz Przemienienia Pańskiego korzystał z fundacji braci Moszyńskich - Piotra, kanonika poznańskiego i Macieja, zapisanej na Wilkowyji i Radlinie w 1461 roku. Altaria Wszystkich świętych erygowana została 19 XII 1502 roku (patronował magistrat nowomiejski). W kościele murowanym, który stoi do dziś, ołtarze - zwyczajem średniowiecznym - stały oparte o filary kościoła, co wynika z wizytacji archidiakona śremskiego Hapa ( rok 1610 lub 1619). Po lewej stronie kościoła ( strona zakrystii) stały: I - przy wyjściu z zakrystii ołtarz Świętego Krzyża. Przypuszcza się, ze starożytna Pieta z roku 1420 oddana w depozyt do Muzeum Archidiecezjalnego, znajdowała się prawdopodobnie tutaj. II - przy wejściu do kaplicy Świętej Anny ołtarz Bożego Ciała i Świętego Maciej Apostoła. Patronami tego ołtarza byli obywatele Środy ( na powiązania ze Środą wskazuje też stara rzeźba "Ostatniej Wieczerzy" z połowy XVI wieku, złożona również w Muzeum Archidiecezjalnym, bowiem kopię tej rzeźby wykonaną w kamieniu posiada Kolegiata w Środzie. III -przy ostatniej kolumnie po lewej stronie stał ołtarz Zwiastowania N.M.P. i Świętych Męczenników Feliksa i Adaukta ( właśnie im poświęcona była pierwsza Świątynia na Wawelu). Po prawej stronie kościoła ( strona kruchty) stały: Nie mamy zapisów, jednak można przypuszczać, że ołtarze stały mniej więcej w następującym układzie: I - matki Boskiej - Niepokalanego Poczęcia ( M.B. Szkaplerznej). Przy tym ołtarzu powstało bractwo literackie ( w roku 1513 erygowano przy kościele Świętego Marcina i Wojciecha w Poznaniu "Bractwo Literackie" , dla którego statut opracował Jan Tarnowski. Wkrótce potem podobne bractwo powstaje w Nowym Mieście. Literatus był to ten, który umiał czytać i pisać). II - ołtarz Miłosierdzia, ufundowany przez bogaty niegdyś cech sukienników nowomiejskich. W roku 1685 cech ten już nie istniał. III - ołtarz Anioła Stróża. Już w roku 1685 miał obraz Świętego Michała Archanioła. Pod chórem był ołtarz Wszystkich Świętych, erygowany w 1502 roku. Do przechowywania Eucharystii istniało osobne "cyborium" po lewej stronie kościoła w ścianie. Do dziś istnieje to miejsce (wnęka zabudowana stosowną kratą metalową). W chronologii wydarzeń już na drugą połowę XVI wieku można datować najstarsze stalle w naszym kościele: drewniane, renesansowe, warsztatu miejscowego. W roku 1593 wybudowano kaplicę Świętej Anny z ołtarzem. Później, gdy stary ołtarz Świętej Anny spróchniał, postawiono nowy w roku 1782. Po wybudowaniu kaplicy po stronie południowej, Wojciech Rozdrażewski w 1612 roku, na cześć N.M.P. funduje kolegium misjonarzy przy kaplicy Zwiastowania ( 3 kapłanów, 3 kleryków) oraz Bractwo Różańcowe w 1617 roku. W roku 1720 następuje zmiana w kaplicy Zwiastowania N.M.P. Ze spalonego przez Moskali kościoła Świętego Ducha wraz z obrazem przenosi się kult Świętego Antoniego. Około 1728 roku dziekan J. Horlemes zamówił ołtarz dla obrazu Świętego Antoniego u mistrza pleszewskiego Andrzeja. Gdy ten nie według " obrysu" go wykonał, oddano ołtarz do Kolniczek, a "sprawiony" nowy, istniejący do dziś, ozłocił burmistrz Nowego Miasta Szalajski. Sto lat później Ks. Józef Kobyliński kazał namalować obraz Świętego Józefa Kaliskiego na zasłonie tegoż ołtarza. W roku 1759 pod datą 17 X Ks. Przepiórczyński pisze: " za ołtarz w katedrze poznańskiej na tumie kupiony dałem złotych 15". Odnosimy tę notatkę do ołtarza Matki Boskiej Szkaplerznej, gdyż Ks. Przepiórczyński podpisał się jako altarysta literacki. Ołtarz w miejsce nadpróchniałego wstawiony odznacza się artystyczną robotą. W notatce jest mowa o szufladzie do zasuwania obrazu, a właśnie ten obraz daje się tak zasłonić. Na tenże rok 1759 według Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków datuje się także ołtarz z obrazem Transfiguracji. Ponadto na I połowę XVIII wieku datuje się ambonę ( według Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków), a freton N.M.P. Niepokalanej na drugą połowę tegoż wieku.

Przestawienie ołtarzy

Ks. Józef Kobyliński w 1823 roku, aby procesja wygodnie odbywać się mogła, kazał poprzestawiać ołtarze. Także, gdy trzeba było odświeżyć obraz Świętego Antoniego na zrobionej zasuwie Ks. Jan Kobyliński kazał namalować obraz Świętego Józefa kaliskiego ( Święta Rodzina w koronach, Pan Bóg w tiarze), który to obraz przy ostatnim remoncie kościoła umieszczono na ścianie północnej. Do kaplicy Świętego Antoniego doszły ołtarze Pana Jezusa Miłosiernego i Świętego Michała Archanioła. Ołtarze przemienienia Pańskiego i Matki Boskiej Różańcowej przeniesiono na lewą ścianę kościoła ( strona Ewangelii). Ołtarze Matki Boskiej Szkaplerznej - Matki Boskiej Literackiej - Śnieżnej i Świętego Krzyża ( Bractwa Kurkowego) przeniesiono na prawą stronę ( strona Lekcji)

Ołtarz główny

W sprawie prac przy głównym ołtarzu mamy następujące wiadomości: w roku 1880 Ks. Prob. Krieger postawił ołtarz główny w stylu neogotyckim. Pobudował go poznański mistrz Trzciński. Obraz Świętej Trójcy ( według Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków) jest neobarokowy i pochodzi z 1870 roku. Z nakazu Kurii Metropolitalnej, ołtarz ten usunięto w 1976 roku, jako niezbyt stosowny dla kościoła w Nowym Mieście i przekazano go dla kościoła w stylu neogotyckim. W związku z odkryciem polichromii sprawiono witraż centralny według projektu artysty Szukały i Kota, przedstawia Chrystusa od wcielenia do chwały. Wiosną 1977 roku, przed uroczystościami Nawiedzenia parafii przez obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, sprawiono dwa witraże boczne. Witraże boczne, inspirowane przez Ks. Kazimierza Kasprzaka, mówią o Chrystusie w liturgii Słowa i liturgii Ofiary ( projektował Kot, wykonał Miłoszyk). Zimą 1978 roku w celu skompletowania wystroju ołtarza głównego, przeniesiono nadstawę ołtarzową Świętego Antoniego z obrazem Świętej Rodziny, czyli Świętego Józefa Kaliskiego, na ołtarz główny. W zwieńczeniu ołtarza, gdzie znajdował się obraz Zwiastowania, umieszczono ażurowo, na trójkącie metalowym, figurki Trójcy Świętej ( Ducha Świętego - Gołębicę ofiarował Ks. Tomaszkiewicz). U dołu dorobiono nowe antepedium. W obramowaniu bocznym, w zwojach akantu pozostały w owalu obrazki z życia Świętej Jadwigi, Świętej Katarzyny, Świętego Antoniego ( obraz Świętego Antoniego z XIX wieku zawieszono na ścianie pod oknem niedaleko chóru, nad bocznym wejściem od kruchty.). Wtedy też, ustawiono ołtarz "soborowy", ambonkę w stylu współczesnym, dostosowanym do wnętrza kościoła. W tym samym czasie przeniesiono ambonę tradycyjną ze środka kościoła na filar przy zakrystii, ponieważ wskazywała na to polichromia. Ołtarz Matki Boskiej Różańcowej, stojący dotychczas pod oknem na ścianie północnej, przeniesiono po 250 latach do kaplicy, która zgodnie z tym co mówi tablica erekcyjna, wybudowana została na kaplicę Matki Boskiej Różańcowej.

Polichromia - odkryta w 1959 roku.

Myśl przewodnią polichromii stanowi apoteoza Męki Pańskiej jako klucza, który otworzył człowiekowi niebo zamknięte dlań od czasu grzechu pierwszych rodziców. Przęsło pierwsze od zachodu ( od chóru) to świat, w którym żyjemy - ziemia grzesznych ludzi, reprezentowanych np. przez heteryka, błazna i innych. Obok znajduje się cykl przedstawień pasyjnych ze specjalnie mocno w środku zaakcentowanymi narzędziami Męki Pańskiej. Następne przęsło to niebo. Licznie tutaj znajdujące się nieduże ptaki dziobiące jagody wśród listowia, to dusze zbawionych. Wreszcie w przęsłach stanowiących prezbiterium jesteśmy najbliżej Boga, co obrazuje deszcz kwiatów ( szczegółowe opracowanie znajduje się u Ks. Proboszcza). Autor polichromii posiadał niewątpliwie wiedzę teologiczną. Przebywając w Nowym Mieście i fundując polichromię, był biskup Rozdrażewski z pewnością i autorem jej treści ikonograficznej. Wypada bardzo żałować, że do wykonania tego dzieła nie zaangażował lepszego artysty.




OSTATNIE PRACE W NASZYM KOŚCIELE


Pod koniec 2001 roku, dla większego bezpieczeństwa zamontowano kratę w bramie kościoła, dzięki której w okresie letnim możliwe jest wietrzenie świątyni i częściowe jej odwilgacanie. Modernizacja ta dała szansę parafianom na pobożne nawiedzanie świątyni w ciągu dnia. Kolejną pracą (na początku 2002 r.) na rzecz dalszej likwidacji zawilgocenia w kościele było założenie rynien i odprowadzenie wody deszczowej poza obręb świątyni. We wrześniu 2002 roku odtworzono Grotę Matki Boskiej w oparciu o fotografię z przed II Wojny Światowej. Figura MB umieszczona w grocie jest oryginałem z groty zburzonej w czasie II Wojny Światowej. Rok 2003 zapisał się w historii kościoła założeniem posadzki ceramicznej zgodnej z wyglądem kościoła i zaleceniami Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Już w 2003 roku, czyli 25-lecia Pontyfikatu Jana Pawła II, z inicjatywy Ks. Prob. Tadeusza Lorka podjęto działania w kierunku otwarcia częściowo zabudowanego okna z odsłonięciem zabytkowego laskowania i zamontowania w oknie prezbiterium witraża. Witraż nawiązuje do ogłoszonego na rok 2003 - Roku Różańca Świętego, a także ustanowienia w tym czasie przez Jana Pawła II Tajemnic Światła. Autorem i wykonawcą był Marcin Czeszak. Uroczyste poświęcenie witraża odbyło się 18.12.2004 roku, przy okazji nawiedzenia naszej świątyni przez replikę figury Matki Bożej Ucieczki Grzeszników. Pod koniec 2004 roku, podjęto prace związane z zamontowaniem w części kościoła (zakrystia, kaplica Świętej Anny) ogrzewania gazowego. Przyszłościowo, jeżeli Wojewódzki Konserwator Zabytków wyrazi zgodę, będzie można założyć je także w części świątyni.

2005 rok - założenie ogrzewania termicznego w kościele, ( w każdej ławce) 2006 rok - założenie nowej radiofonii i witraża o tematyce tajemnic zwiastowania w ścianie bocznej północnej


w górę